Senin, 13 September 2021

Kruna Wilangan Basa Bali




















 

BAHASA BALI SEBAGAI IDENTITAS ORANG BALI

MATERI SIARAN RADIO DI RRI BE-SMART PRO 2 SINGARAJA

SENIN, 11 DESEMBER 2019

JUDUL           : BAHASA BALI SEBAGAI IDENTITAS ORANG BALI

OLEH             : KADEK SUMITRA DWI WAHYUNI,S.Pd

 

            Om Swastyastu

            Rahajeng kacunduk mewali para pamiarsa Radio Pro-2 Singaraja ring Program Edukasi Be-Smart kasarengin olih Angga Penyuluh Bahasa Bali Kecamatan Gerokgak ring rahina mangkin Soma Kliwon Wuku Krulut 11 Desember Warsa 2019 galah 13.00 wita –jantos puput, jagi nelantarang materi Penyuluhan Bahasa Bali ngeninin indik “BAHASA BALI SEBAGAI IDENTITAS ORANG BALI”, sane kacawisin olih Titiang, Kadek Sumitra Dwi Wahyuni,S.Pd lan semeton titiang Ni Luh Ayu Noviantari,S.Pd.B.

            Sedurung ngelantur matur ring Topik Pembahasan “BAHASA BALI SEBAGAI IDENTITAS ORANG BALI”, pihin riin titiang nelantarang napi nika Basa Bali. Basa Bali inggih punika silih tunggil Basa Daerah ring panegara Indonesia, sane kapiara becik olih para krama  Baline. Basa Baline taler kabaosang Basa Ibu, santukan Basa Baline sampun kaanggen olih krama Baline ngawit wawu embas, sane pinaka sarana komunikasi utawi mabebawosan ring sajeroning nglaksanayang pikaryan ring kahuripan krama Baline. Nika mawinan, Basa Baline kabaos sarana anggen nyujur kebudayaan Bali mangda tetep ajeg taler lestari ring Bali. Yening rerehang ring Undang-Undang Dasar 1945, Bab XV, Pasal 36 maosang indik Basa Daerah inggih punika Basa sane kapiara becik olih sawewengkon jadma sane magenah ring genah utawi daerah ipun tur kakusumayang olih panegara Indonesia. Yening teliksikin makudang-kudang Suku utawi Ras utawi warna sane wenten ring genahe nglaksanayang kahuripan utawi “daerah” prasida dados kacingak, riantukan pidaging Basa sane kaanggen. Basa Daerah nenten ja kaannggen ritatkala nelantarang indik lelintihan satua babad kemanten, duaning Basa Daerah punika dados juru Basa, nelantarang sepula pali kahuripanne sane sampun lintang utawi atita (Fishman,1973). Basa Bali, Basa Daerah Indonesia sane kari maurip tur ngelimbak ring krama Bali ngelantur ring zaman Modern puniki, sane banget muatang mangda kauratian lan pangupapira mangda nenten musna utawi ical kadi Basa-basa Daerah lianan. Punika awinannya Basa Bali patut keajegang, duaning Basa Bali punika pengawit Basa para janane sane wenten ring Jagat Baline.

            Inggih para pamiarsa sane subagia, mangkin nglanturang antuk sapunapi “BAHASA BALI SEBAGAI IDENTITAS ORANG BALI”. Kasaratang pisan, Basa pinaka kewiaktian sang jadma, nenten  lempas saking kawentenan angken jadmane punika, nganggen Basa nglaksanayang kahurinan ipune. Risajeroning nglaksanayang pikaryan, para jadmane nganggen piranti, inggih punika Basa. Kalengutan Basa  punika saha kaanggen sarana nguncarang papineh sang jadma.

            Bahasa Bali punika kaanggen ngeraketang tur nyikiang akeh krama ring jagat bali sane malianan agama, etnis, bahasa, adat lan budaya. Bahasa Bali kaanggen saha nyihnayang angga krama Baline ritatkalaning para krama Bali wenten ring dura wawengkon Baline. Bahasa Bali maka srana identitas krama Bali yening selehin malih ring “DIALEK lan IDIOLEK” pidaging Bahasa Bali punika.

            Sane mangkin titiang nelantarang indik suksman “Dialek”  ring sajeroning ngangge Bahasa Bali. Kruna “Dialek” inggih punika Bahasa Bali kaanggen ring  wewidangan sane buaka utawi “Daerah Khusus” sane madue kruna-kruna basa mabinayan  ring bahasa bali latin nanging madue teges sane pateh.

Conto ipun sekadi :

Bahasa Bali Krama

Desa Sidetape            >< Bahasa Bali Kepara/ Lumrah    >< Bahasa Indonesia

Ke Japo                       >< Kenape / kenken / ngudiang          >< Kenapa

Kicak                           >< Bedik                                             >< Sedikit

Hok                             >< Inggih                                            >< Ya

Ngando                       >< Tusing /sing                                   >< Tidak

Bau                              >< Mara/ wawu                                   >< Tadi

Ilinge                           >< Cingak                                           >< Liat

Desa Tigawasa           >< Bahasa Bali Kepara / Lumrah   >< Bahasa Indonesia

Aje                              >< Eda/sampunang / sing dadi           >< Jangan

Ba                                >< Sube                                               >< Sudah

Teka                            >< Teke/rauh                                       >< Datang

Nda                             >< Sing/ tusing                                    >< Tidak

 

            Yening kadi conto iwawu ngenini “Dialek”, kasihanan pisan Bahasa Bali punika maka piranti “Identitas Orang Bali” sane magenah ring Desa Sidetape lan Desa Tigawasa  nganggen “Bahasa Bali mula”  yening kacunduk sareng krama Bali sane magenah ring perkotaan (Basa Bali Lumrah), bahasa punika stata mabinayan teken krama sane magenah ring Desa Pegunungan punika.

            Inggih para pamiarsa sane subagia, sane mangkin lanturang titiang nyobyahang indik “Idiolek”. “Idiolek” inggih punika tutur basa utawi “ujaran daerah artikulasi” ring bebawosan sane kaanggen nyihnayang angga utawi krama sane magenah ring sajebag Bali. Conto ipun sekadi:

Idiolek Buleleng

“Ih Cai keleng…., tegarang jemuh malu pantinganne, ne sube tengai !”

Idiolek Jembranna

“Kal jani ngajana?.. melaha nyaan mejalan di pengkola paak peken to nah… ado cicing  galak ditu.”

            Wenten malih yening nyelehin kruna bahasa bali (Suba) yening rerehang saking dialek ipun, SubO  (Tabanan) malianan dialek ipun teken krama sane magenah ring Gianyar (Sube).

            Kruna “Naskeleng” yening cutetang ring teges ipun bebawosan sane kasar pisan majeng ring krama Gianyar (Mirengang), yening krama saking Buleleng , Kruna “Naskeleng “ cutet ipun mateges bebawosan sane lumrah ring pasawitran.

            Inggih wantah asapunika titiang nyobyahang sapunapi indik Bahasa Bali punika cutet ring Basa sane kaanggen nyihnayang angga Krama Bali sane magenah ring dura Desa, Kabupaten lan dura Bali sane kateliksikin ring “dialek lan idiolek” kruna ipun.

            Inggih, cutet ipun, Bahasa Bali inggih punika silih sinunggil Basa Daerah ring wewidangan Indonesia sane kari urip tur nglimbak ring masyarakat Bali zaman Modern punika, sane banget muatang uratian lan pangupapira mangda nenten musna utawi ical kadi Basa-Basa Daerah lianan. Punika maka awinan Basa Bali punika patut kaajegang, duaning Basa Bali punika wantah pangawit Basa para janane  sane wenten ring Jagat Bali. Ngiring irage sareng-sareng ngawerdiang lan ngajegang Basa Bali ring dije ja iraga magenah mangda Basa Bali punika stata ajeg miwah tan ical, santukan Basa Bali wantah gelah iraga sareng sami, yening tan iraga sane ngawerdiang, sapasira malih.

            Inggih pamiarsa sane subagia, wantah sekadi asapunika titiang ngenter acara ring rahina mangkin, yening wenten tata basa sane nenten manut ring arsa pamiarsa, titiang tan lali nunas geng rena pengampura, tur titiang ngaturang suksmaning manah majeng ring para pamiarsa sane satia nyarengin acara siaran puniki jantos puput. Inggih maka panguntat , puputang titiang antuk parama santhi.

 

Om Santih Santih Santih Om

 

 

Senin, 11 Desember 2019

Penyuluh Bahasa Bali, Desa Tinga-Tinga,

Kecamatan Gerokgak, Kabupaten Buleleng

(Kadek Sumitra Dwi Wahyuni,S.Pd)


YUK MEGENDING TEMBANG RARE




 

SOROH BASITA PARIBASA BALI (CECANGKRIMAN )